TRIBUTE TO THE LEGEND MOHAMMED RAFI ON HIS35TH DEATH ANNIVERSARY

TRIBUTE TO THE LEGEND MOHAMMED RAFI

                               ON HIS35TH DEATH ANNIVERSARY

 Legendary playback singer Mohammed Rafi's native village Kotla Sultan in Punjab's Amritsar district remembered him on his 35th death anniversary on as scores of people paid tributes.A singing competition was also organised for the children to pay tributes to the singer.Rafi was born in Kotla Sultan village, about 30 kms from Amritsar in Punjab, and about 250 kms from here. Born on December 24, 1924, Rafi died of heart attack in Mumbai on July 31, 1980. He was honoured with the Padma Shri in 1967.During his singing career, Rafi lent his voice to Bollywood megastars like Amitabh Bachchan, Shammi Kapoor, Dharmendra and Dev Anand. He has numerous hit songs to his credit including several duets with famous playback singers Lata Mangeshkar and Asha Bhosle.Working with music directors like OP Nayyar, Laxmikant Pyarelal and R D Burman, Rafi delivered many evergreen hits like 'Yeh duniya yeh mehfil...", "Chura liya hai tumne...", "O haseena...", "Tum jo mil gaye ho..." and "Aaj mausam bada beimaan..".

പഞ്ചാബിലെ അമൃത്സറില്നിന്നും വടക്കുകിഴക്കു ദിശയിലേക്കുള്ള റോഡിലൂടെ ഏകദേശം 25 കിലോമീറ്റര് സഞ്ചരിച്ചാല് എത്തുന്ന ഒരു ചെറിയ നഗരമാണ് മജീം. അവിടുന്ന് മുന്നോട്ടു പോയാല് പ്രധാന റോഡിന്റെ ഇടതുഭാഗത്ത് ഒരു കല്യാണമണ്ഡപമുണ്ട്. അതിന്റെ മുന്പിലൂടെ മറ്റൊരു റോഡ് പോകുന്നുണ്ട.് അതിലൂടെ രണ്ടു ഗ്രാമങ്ങള് വിട്ട് മുന്നോട്ടു പോയാല് മറ്റൊരു ഗ്രാമമുണ്ട്, കോട്ട്ലാ- സുല്ത്താന്സിംഹ്. അമൃത്സര് താലൂക്കില്പ്പെട്ട മുസ്ലിങ്ങള് തിങ്ങിപ്പാര്ക്കുന്ന ഈ ഗ്രാമത്തില് ഇന്ത്യാവിഭജനത്തിനു മുന്പ് ഏറെ മുസ്ലിം കുടുംബങ്ങളും സുന്നികളായിരുന്നു. എന്നാല്, ഇവിടെ ശിയാ സമുദായക്കാരും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഗ്രാമത്തിലെ എല്ലാ സമുദായക്കാരും ഒത്തൊരുമിച്ചു കഴിയുകയും സുഖദുഃഖങ്ങളില് പരസ്പരം പങ്കുചേരുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ജനങ്ങള് പരസ്പരം ഇതരവിഭാഗക്കാരുടെ മതപരമായ ആഘോഷങ്ങളിലും ഉത്സവങ്ങളിലും പങ്കുചേരുമായിരുന്നു. സംഗീതപ്രേമികള്ക്ക് ഈ ഗ്രാമം ഒരു തീര്ഥാടനകേന്ദ്രം തന്നെയായിരുന്നു. ഈ ഗ്രാമത്തിലാണ് 1924 ഡിസംബര് 24ന് മുഹമ്മദ് റഫി എന്ന പേരില് പ്രസിദ്ധനായിത്തീര്ന്ന, സംഗീതത്തിലെ ഒരു നക്ഷത്രം ജന്മമെടുത്തത്. ഇന്നും ഈ ഗ്രാമത്തില് റഫിയുടെ ആരാധകര് വരികയും പോകുകയും ചെയ്യുന്നു. ചിലര് ആ സ്ഥലത്തുപോയി നമസ്കരിക്കുന്നു. മറ്റു ചിലരാകട്ടെ, ആ വീടിരുന്ന സ്ഥലത്തെ മണ്ണ് എടുത്തുകൊണ്ടുപോകുന്നു.

           മുഹമ്മദ് റഫിയുടെ അച്ഛന് ഹാജി അലി മുഹമ്മദും അമ്മ അല്ലാറുഖിയുമായിരുന്നു. അവര് സുന്നികളായിരുന്നു. ഈ കുടുംബത്തോട് ഗ്രാമത്തിലാകെ വിശേഷിച്ച് അവരുടെ സമുദായത്തില് പ്രത്യേക ബഹുമാനമുണ്ടായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ അച്ഛന് ഗ്രാമത്തില് നടക്കുന്ന ആഘോഷങ്ങളിലും വിവാഹാദി സന്ദര്ഭങ്ങളിലും ഏഴു നിറങ്ങളിലുള്ള രുചികരമായ പുലാവ് ഉണ്ടാക്കുമായിരുന്നു. റഫിയുടെ മൂത്ത സഹോദരന് മൊഹമ്മദ് ദീന് ബാര്ബര് ഷോപ്പ് ഉണ്ടായിരുന്നു. അവിടെയാണ് റഫി കുട്ടിക്കാലത്ത് അധികവും ഉണ്ടാവുക. അവന് ഏകദേശം ഏഴു വയസ്സുള്ളപ്പോള് ഒറ്റക്കമ്പിവീണയും മീട്ടി പാട്ടു പാടിപോകുന്ന ഒരു ഫക്കീറിനൊപ്പം അവന് പാടിനടക്കുന്നത് മൂത്ത സഹോദരന് കണ്ടു. ഈ വാര്ത്ത അച്ഛന്റെ ചെവിയിലെത്തിയപ്പോള് അവനെ അച്ഛന് ശകാരിക്കുകയുണ്ടായി.അവന് ഭാവിയില് പ്രശസ്തി നേടുമെന്ന് ആ ഫക്കീര് ആശീര്വദിച്ചതായി പറയപ്പെടുന്നു. ഒരിക്കല് കടയിലെത്തിയ ചിലര് റഫി ഫക്കീറിന്റെ പാട്ടുകള് പാടുന്നതായി കേട്ടു. അവന് ആ ഗാനം സ്വരശുദ്ധിയോടെ പാടുന്നതു കേട്ടവര് അദ്ഭുതപ്പെട്ടുപോയി. റഫിയുടെ മൂത്ത സഹോദരന് അവന്റെ ഉള്ളില് ജന്മനാ ഉള്ള പ്രതിഭ തിരിച്ചറിയുകയും അവനെ പാടാന് പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു.

          1935-ല് റഫിയുടെ പിതാവ് നിത്യവൃത്തിക്കായി ലാഹോറില് പോവുകയും കുറച്ചു മാസങ്ങള്ക്കുശേഷം റഫിയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ കുടുംബത്തിലെ മറ്റുള്ളവരുംകൂടി അങ്ങോട്ടു പോവുകയും ചെയ്തു. എന്നാല് റഫിയുടെ ഇളയച്ഛനും മകനും മറ്റു പല ബന്ധുക്കളും ഈ ഗ്രാമത്തില്ത്തന്നെ കഴിഞ്ഞു. റഫി ലാഹോറില് പോവുന്നതിനുമുന്പ് ഈ ഗ്രാമത്തില് പ്രൈമറി വിദ്യാഭ്യാസം പൂര്ത്തിയാക്കിയിരുന്നു. ലാഹോറില് അദ്ദേഹം ചങ്ങാതിമാര്ക്കൊപ്പം പാടുമായിരുന്നു. ഏകദേശം 14 വയസ്സായപ്പോള് റഫി പാട്ടുകാരനാവാനുള്ള ആഗ്രഹം പ്രകടിപ്പിച്ചു. പക്ഷേ അച്ഛന് അതിന് ബദ്ധവിരോധിയായിരുന്നു. എന്നാല് റഫിയുടെ പ്രതിഭ മനസ്സിലാക്കിയ മൂത്ത സഹോദരന് ആ പ്രതിഭ നഷ്ടപ്പെടുത്താന് അനുവദിച്ചില്ലെന്നു മാത്രമല്ല, അത് മെച്ചപ്പെടുത്താനും തീരുമാനിച്ചു. ഭാഗ്യമെന്നു പറയട്ടെ, പ്രസിദ്ധ ഗായകനായ ഉസ്താദ് ഉസ്മാന്ഖാന് അബ്ദുള് വഹീദ്ഖാനുമായി മൂത്ത സഹോദരന് നല്ല പരിചയത്തിലായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് റഫിക്ക് ഉസ്താദ് ഉസ്മാന്ഖാന്റെ ശിഷ്യത്വം സ്വീകരിക്കാനും വിഷമമുണ്ടായില്ല. പിന്നീട് റഫി പണ്ഡിറ്റ് ജീവന്ലാല്, ഉസ്താദ് ബഡെ ഗുലാമലിഖാന് തുടങ്ങിയ ശാസ്ത്രീയസംഗീതപണ്ഡിതരില്നിന്നും സംഗീതവിദ്യാഭ്യാസം നേടി.

             അന്ന് മുഹമ്മദ് റഫി പ്രശസ്ത ഗായകനും നടനുമായ കുന്ദന് ലാല് സൈഗളിനെ ഭ്രാന്തമായി ആരാധിക്കുകയും അദ്ദേഹത്തെപ്പോലെയാവാന് ആഗ്രഹിക്കുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹം അന്ന് സുഹൃത്തുക്കളുടെ വീട്ടിലും കൊച്ചുകൊച്ചു ആഘോഷങ്ങളിലും സൈഗള് പാടിയ പാട്ട് പാടുമായിരുന്നു. ആ കാലത്ത് സൈഗളുമായി കണ്ടുമുട്ടിയതും അദ്ദേഹത്തിന്റെ അനുഗ്രഹം ലഭിച്ചു എന്നതും സൗഭാഗ്യമായി. അന്നദ്ദേഹത്തിന് ഏകദേശം 15 വയസ്സുകാണും. ലാഹോറിലെ ഒരാഘോഷത്തില് സൈഗള് പാടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ആ പാട്ട് കേള്ക്കാനായി റഫി സഹോദരനോടൊപ്പം എത്തിയതായിരുന്നു സംഭവം. പരിപാടി തുടങ്ങുന്നതിനു മുന്പ് സ്റ്റേജിലെ മൈക്ക് കേടായി. പരിപാടി വൈകുന്നത് കണ്ട് ജനം ബഹളംവെക്കാന് തുടങ്ങി. ജനങ്ങളെ എങ്ങനെ ശാന്തരാക്കുമെന്ന് സംഘാടകര് വിഷമിച്ചു. ആ സമയത്ത് റഫിയുടെ മൂത്ത സഹോദരന് സംഘാടകരുടെ അടുത്തു ചെന്ന് മൈക്ക് ശരിയാക്കുംവരെ ജനങ്ങളെ ശാന്തരാക്കാന് തന്റെ സഹോദരനു പാടാന് അവസരം നല്കണം എന്ന് അപേക്ഷിച്ചു.

സംഘാടകര്ക്ക് ഈ നിര്ദേശം സ്വീകാര്യമായില്ല. കാരണം മൈക്കില്ലാതെ പാടുന്നത് തമാശയാണോ? പക്ഷേ, അവരും ആകെ വിഷമിച്ചിരുന്നു. മറ്റു പോംവഴിയില്ലാതെ അവര് റഫിക്കു പാടാന് അനുമതി കൊടുത്തു. റഫിക്ക് മാറ്റുരയ്ക്കാനുള്ള ഒരവസരമായിരുന്നു ഇത്. അതില് അദ്ദേഹം വിജയിക്കുകയും ചെയ്തു. മൈക്കില്ലാതെതന്നെ പാടി അദ്ദേഹം ശ്രോതാക്കളെ ശാന്തരാക്കി. അപ്പോഴേക്കും സൈഗളും എത്തിച്ചേര്ന്നു. അദ്ദേഹം കൗതുകവും പ്രശംസയും നിറഞ്ഞ ദൃഷ്ടിയോടെ ആ കൊച്ചുഗായകനെ നോക്കിനില്പായി. റഫി മൈക്കില്ലാതെതന്നെ ഉച്ചസ്വരത്തില് പാടുകയും ശ്രോതാക്കള് 'വണ്സ് മോര്' എന്നു പറഞ്ഞ് റഫിയുടെ ഉത്സാഹത്തെ വര്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. അപ്പോഴേക്കും മൈക്ക് ശരിയായി, സൈഗള് തന്റെ മധുരസ്വരത്തില് പാട്ടു തുടങ്ങി. എന്നാല് അതിനു മുന്പുതന്നെ ഈ വളര്ന്നുവരുന്ന പാട്ടുകാരനെ പ്രശംസിക്കാന് അദ്ദേഹം മറന്നില്ല. റഫിയുടെ ശിരസ്സില് കൈവെച്ച് അനുഗ്രഹിച്ചുകൊണ്ട് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: 'ഒരിക്കല് നിന്റെ ശബ്ദം വിദൂരങ്ങളില് വ്യാപിക്കുമെന്ന കാര്യത്തില് ഒരു സംശയവുമില്ല.'പിന്നീട് റഫിക്ക് സംഗീതജ്ഞനായ ഫിറോസ് നിസാമിയുടെ സംഗീതസംവിധാനത്തില് ലാഹോര് റേഡിയോയില് പാടാന് അവസരം ലഭിച്ചു. അവിടെ അദ്ദേഹത്തിന് പ്രസിദ്ധി ലഭിക്കുകയും ലാഹോര് ഫിലിം ഇന്ഡസ്ട്രിയില് തന്റെ സ്ഥാനം ഉറപ്പിക്കാന് കാരണമാകുകയും ചെയ്തു. ആ സമയത്ത് റഫിയുടെ വിവാഹം, ബന്ധത്തില് ഒരു സഹോദരി എന്നു പറയാവുന്ന ബശീറനുമായി നടന്നു. ഈ വിവാഹം കോട്ട്ല-സുല്ത്താന്സിംഹില്വെച്ചാണ് നടന്നത്. അന്ന് റഫിക്ക് 20 വയസ്സ് പ്രായമാണ്.

ആ കാലത്താണ് അന്നത്തെ പ്രശസ്ത സംഗീതജ്ഞനായ ശ്യാംസുന്ദറും മികച്ച അഭിനേതാവും നിര്മാതാവുമായ നാസിര്ഖാനുമായി റഫി കണ്ടുമുട്ടുന്നത്. അവര് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പാട്ടുകള് കേള്ക്കുകയും മുംബൈയില് ചെല്ലാന് ക്ഷണിക്കുകയും ചെയ്തു.മുഹമ്മദ് റഫി ഇതേക്കുറിച്ച് ഒരു അഭിമുഖത്തില് ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: 'നാസിര്ഖാന് എന്നെ മുംബൈയില് കൊണ്ടുപോയി സിനിമാപ്പാട്ടുകാരനാക്കാന് അച്ഛനോട് അനുവാദം വാങ്ങി. എന്നാല് അച്ഛന് അത് ഒറ്റയടിക്ക് നിരസിച്ചു. കാരണം, അദ്ദേഹം പാട്ടിനെ ഇസ്ലാംവിരോധിയായി കണക്കാക്കിയിരുന്നു. നാസിര്ഖാന് തന്റെ തീരുമാനത്തില് ഉറച്ചുനിന്നപ്പോള് എന്റെ മൂത്ത സഹോദരന് എന്നെ മുംബൈയില് കൊണ്ടുപോകാന് അച്ഛനെക്കൊണ്ട് സമ്മതിപ്പിച്ചു. ഏറെ പ്രതിഷേധങ്ങള്ക്കു ശേഷം എന്റെ അച്ഛന് സിനിമാപ്പാട്ട് പാടുന്നത് എന്റെ തൊഴിലാക്കാന് അനുവദിച്ചു.'

റഫി മൂത്ത സഹോദരനോടൊപ്പം സ്ഥലമറിയാതെ മുംബൈയിലെത്തി. രണ്ടുസഹോദരങ്ങള്ക്കും മുംബൈയിലെത്തിയപ്പോഴാണ് ഈ വഴി എത്ര ദുര്ഘടമാണെന്ന് മനസ്സിലായത്. അവരുടെ കൈയില് പണവും കുറവായിരുന്നു. അവര് ഭിണ്ടി ബസാറിലാണ് താമസിച്ചത്. അവിടെനിന്നും ശ്യാംസുന്ദറിനെ കാണാനായി എല്ലാ ദിവസവും ദാദറിലുള്ള സ്റ്റുഡിയോയില് പോകും. അവര് രണ്ടു തലയണ ഉറകളില് കടല നിറച്ചുകൊണ്ടുവന്നിരുന്നു. ദിവസങ്ങളോളം അവര് കടല തിന്ന് കഴിച്ചുകൂട്ടി. അവസാനം ഒരുദിവസം ശ്യാംസുന്ദറിനെ കാണാനുള്ള അവരുടെ ശ്രമം വിജയിച്ചു. അദ്ദേഹം തന്റെ വാഗ്ദാനപ്രകാരം റഫിക്ക് പഞ്ചാബി സിനിമയായ ഗുല്ബലോചില് സീനത്തിനൊപ്പം പാടാന് അവസരം നല്കി. 1944ലെ കാര്യമാണിത്. അങ്ങനെ റഫി ഗുല്ബലോചിലെ 'ഗൊരിയേനി, ഹിരിയേ നി തേരീ യാദ് ന യാന് സതായാ' എന്ന ഗാനത്തോടെ പിന്നണിഗാനമേഖലയില് കാല്വെച്ചു. പഞ്ചാബി ഗാനത്തില് ജനപ്രിയനായ ശേഷം റഫി ഒരു വര്ഷം കഴിഞ്ഞപ്പോള് വീണ്ടും ശ്യാംസുന്ദറിന്റെ ക്ഷണപ്രകാരം മുംബൈയില് പോയി. ഇത്തവണ അദ്ദേഹം ഗാവ് കീ ഗോരിയില് പാടി. അതദ്ദേഹത്തിന്റെ ആദ്യ ഹിന്ദി സിനിമയായിരുന്നു.

അക്കാലത്ത് റഫി അന്നത്തെ പ്രശസ്ത സംഗീതകാരനായ നൗഷാദുമായി കണ്ടുമുട്ടി. നൗഷാദ് ഒരു അഭിമുഖത്തില് റഫിയുമായുള്ള തന്റെ കണ്ടുമുട്ടലിനെക്കുറിച്ചു ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: റഫി ആദ്യമായി തന്നെ അറിയുന്ന ഒരാളുടെ ശിപാര്ശക്കത്തുമായാണ് കാണാന് വന്നത്. കത്തില് പറഞ്ഞിരുന്നത്, വ്യക്തി വളരെ സുന്ദരമായ ശബ്ദത്തിനുടമയാണെന്നും അയാള്ക്ക് പാടാന് അവസരം നല്കണമെന്നുമായിരുന്നു. നൗഷാദ് പറഞ്ഞു, 'ഞാന് ആ യുവാവിന്റെ ഒന്നുരണ്ടു ഗാനങ്ങള് കേട്ട് അതില് വളരെയധികം സ്വാധീനിക്കപ്പെട്ടു. അയാള് ഒരു വലിയ ഗായകനായിത്തീരുമെന്ന് ഞാനയാളോട് പറഞ്ഞു. ബന്ധം തുടരണമെന്നും ഞാന് ഓര്മിപ്പിച്ചു. തുടക്കത്തില് ഞാന് ആ യുവാവിന് കോറസില് പാടാന് അവസരം നല്കി. 'ഹിന്ദുസ്ഥാന് കെ ഹം, ഹിന്ദുസ്ഥാന് ഹമാരാ ഹേ' പോലുള്ള കോറസ്.'

നൗഷാദുമായി പരിചയപ്പെടുന്നതിന്റെ ആരംഭദശയില്ത്തന്നെ റഫി താന് സൈഗളിന്റെ ആരാധകനാണെന്നും അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം പാട്ടുപാടാന് ആഗ്രഹമുണ്ടെന്നും പറഞ്ഞിരുന്നു. നൗഷാദ് അന്ന് ഷാജഹാന് എന്ന സിനിമ ചെയ്യുകയായിരുന്നു. ഇത് സൈഗളിന്റെ അവസാനകാലസിനിമകളിലൊന്നായിരുന്നു. ഈ ഫിലിമിലെ ഒരു പാട്ട് സൈഗളിനൊപ്പം പാടാന് നൗഷാദ്, റഫിക്ക് അവസരം കൊടുത്തു. കേവലം രണ്ടു വരികളേ പാടാനുണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ- 'മേരേ സപ്നോംകീ റാണി... രൂഹി, രൂഹി, രൂഹി.' ഈ പാട്ടിന്റെ പശ്ചാത്തലം ഏകദേശം ഇപ്രകാരമാണ്: സുഹൈല് എന്നു പേരായ കവി (സൈഗള്) ഈ പാട്ടിലൂടെ രൂഹി എന്നു പേരായ ഒരു സുന്ദരി (സല്മാ ആഗായുടെ അമ്മ)യുടെ ആകാരം വിവരിക്കുകയാണ് ചെയ്യുന്നത്. കവിയുടെ ഈ പാട്ടുകാരണം ആ സുന്ദരിയുടെ മനോഹാരിതയുടെ ഖ്യാതി എങ്ങുമെത്തുന്നു. ആസ്വാദകര് ഈ പാട്ടുപാടി നടക്കുന്നു. ഫിലിമില് ആസ്വാദകരില് ഒരാള് ഈ പാട്ടിന്റെ അവസാനത്തെ രണ്ടു വരികള് പാടുന്നതായി കാണിക്കുന്നു. ഈ രണ്ടു വരികളാണ് റഫി പാടുന്നത്.

നൗഷാദ് അതിനുശേഷം 1946-ല് റഫിയുടെ ശബ്ദത്തില് അന്മോല് ഘഡിയുടെ ഒരു പാട്ട് റെക്കോഡ് ചെയ്യിച്ചു. 'തേരാ ഖിലൗനാ ടൂട്ടാ ബാലക്ക്, തേരാ ഖിലൗനാ ടൂട്ടാ'. ഈ സിനിമയില് സുരയ്യ, സുരേന്ദ്ര, നൂര്ജഹാന് എന്നിവര് അഭിനയിച്ചു. മൂന്നുപേരും പാടുകയും ചെയ്തു. ഇത് തന്റെ കാലത്തെ വിജയപ്രദമായ സംഗീതാത്മകപ്രേമകഥയാണ്. റഫിയുടെ ശബ്ദത്തിലുള്ള പാട്ട് സിനിമയില് അണിയറഗാനശൈലിയില് ചിത്രീകരിക്കപ്പെട്ടു.

           1947-ല് ജുഗുനുവില് ഫിറോസ് നിസാമി റഫിയെക്കൊണ്ട് ഒരു കോറസ് അഭിനയിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് പാടിച്ചു. 'വോ അപ്നീ യാദ് ദിലാനേ കോ' എന്നതായിരുന്നു വരികള്. ഈ പാട്ട് ധമാല് രീതിയിലുള്ളതായിട്ടും മെച്ചപ്പെട്ട രചനാരീതികൊണ്ട് ജനങ്ങള്ക്ക് ഇഷ്ടമായി. എന്നാല് ഇതേ സിനിമയില് നൂര്ജഹാനൊപ്പം 'യഹാം ബദലാ വഫാ കാ ബേവഫായീ കേ സിവാ ക്യാ ഹേ' എന്ന യുഗ്മഗാനം റെക്കോഡ് ചെയ്യേണ്ട സമയമായപ്പോള് ഫിറോസ് നിസാമി എതിര്ത്തു. റഫിയെയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ കഴിവിനെയും കുറിച്ച് നന്നായി അറിയാമെങ്കിലും നൂര്ജഹാനെപ്പോലെയുള്ള മികച്ച ഒരു ഗായികയ്ക്കൊപ്പം അദ്ദേഹം പാടുന്നതില് ഒരു സങ്കോചം തോന്നുകയുണ്ടായി. റഫിയെക്കുറിച്ച് അദ്ദേഹത്തിനുണ്ടായിരുന്ന വിശ്വാസം ഈ പാട്ടിന്റെ വേളയില് ചഞ്ചലപ്പെട്ടു. റഫിയുടെ സ്ഥാനത്ത് ആരെ കൊണ്ടുവരും? തലത് മെഹമൂദിനെ കൊണ്ടുവരുന്ന പ്രശ്നമേ ഇല്ലായിരുന്നു. കാരണം, അദ്ദേഹത്തിന്റെ സിനിമകള് അപ്പോള് വ്യക്തമായ അംഗീകാരം നേടിയിരുന്നില്ല. മുകേഷ് ഫിറ്റാവും, സുരേന്ദ്രയെയോ ജി.എം. ദുറാനിയെയോ കൊണ്ടുവരാം എന്നെല്ലാം അഭിപ്രായങ്ങളുണ്ടായി. നിസാമിസാഹിബ് അങ്കലാപ്പിലായി. അദ്ദേഹം ഈ കാര്യം നൂര്ജഹാനോടു പറഞ്ഞപ്പോള് റഫിക്ക് അവസരം കൊടുക്കാനാണ് നൂര്ജഹാന് പറഞ്ഞത്. അവര് 1945-ല് സീനത്തില് റഫിക്കൊപ്പം ഒരു യുഗ്മഗാനം പാടിയിരുന്നു. ഈ ഗാനം അത്ര ജനപ്രിയമായില്ലെങ്കിലും അവര് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രതിഭ തിരിച്ചറിഞ്ഞുകഴിഞ്ഞിരുന്നു. അതിനു പുറമേ അവര് ഗാവ് കീ ഗോരിയില് റഫിയുടെ പാട്ട് കേള്ക്കുകയും അതവരെ ഏറെ സ്വാധീനിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. അവര് നിസാമിയോട് പറഞ്ഞു: 'താങ്കള് അത്തരം തെറ്റ് ചെയ്യരുത്. താങ്കളുടെ ഭയം അടിസ്ഥാനരഹിതമാണ്. താങ്കള് അയാള്ക്ക് അവസരം കെടുത്തുനോക്കൂ. ആ പയ്യന് ഭാരതത്തെയാകെ ഇളക്കിമറിക്കും.'

നൂര്ജഹാന് പറഞ്ഞപ്പോള് നിസാമിസാഹിബ് ഒന്ന് അലിഞ്ഞു. പിന്നെ ഈ പാട്ടുപാടാന് റഫിക്ക് അവസരം കൊടുത്തു. നൂര്ജഹാനെപ്പോലുള്ള അതുല്യഗായികയോടൊപ്പം ഈ അനശ്വര യുഗ്മഗാനം പാടി അതിന്റെ മനോഹാരിതയ്ക്കും മാധുര്യത്തിനും മാറ്റുകൂട്ടി. രണ്ടുപേരും മാധുരിയുതിര്ക്കാന് മത്സരിക്കുംപോലെ തോന്നി. നൂര്ജഹാന് റഫിയെ പരീക്ഷിച്ചുകൊണ്ട് അദ്ദേഹത്തിലെ കലയുടെ ഒരു പുതിയ മാനം നിസാമിസാഹിബിന്റെ മുന്പില് അവതരിപ്പിക്കുകയാണോ എന്നു തോന്നി. ഈ ഗാനത്തില് ഭാവത്തിന്റെയും ശബ്ദത്തിന്റെയും ലാളിത്യം നൂര്ജഹാനുമായി സമതുലനം ചെയ്തുകൊണ്ട് റഫി പാടുകയായിരുന്നു. (ഒപ്പം കരുണരസം പ്രദര്ശിപ്പിക്കുന്ന റഫിയുടെ കല നൂര്ജഹാനുമുന്പില് വെളിപ്പെടുകയായിരുന്നു.) റഫിയെക്കുറിച്ച് നൂര്ജഹാന്റെ ഊഹം ശരിയാണെന്നുതെളിഞ്ഞു. ഈ ഗാനം നാടുമുഴുക്കെ എങ്ങനെ വിപ്ലവമുണ്ടാക്കി എന്ന് എല്ലാവര്ക്കുമറിയാം.

റഫിയുടെ ഈ ആരംഭകാലവിജയങ്ങള് ഉണ്ടായിട്ടും നൗഷാദ് സിനിമയിലെ നായകന്മാര്ക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശബ്ദം കൊടുക്കാന് മടിച്ചുനിന്നു. അതു കാരണമാണ് അദ്ദേഹം അനോഖീ അദാ എന്ന സിനിമയിലെ എല്ലാ ഗാനങ്ങളും മുകേഷിനെക്കൊണ്ടു പാടിച്ചത്. അതേപോലെ അദ്ദേഹം മേലയിലും റഫിക്ക് കേവലം ശീര്ഷകഗാനം- 'യേ സിന്ദഗീ കേ മേലേ' -പാടാന് കൊടുത്തു. ദിലീപ്കുമാറിനുവേണ്ടിയുള്ള സിനിമയിലെ മറ്റു ഗാനങ്ങളെല്ലാം മുകേഷിനെക്കൊണ്ടു പാടിച്ചു. എന്നാല് മേലയില് ഓര്മിക്കപ്പെടുന്ന ഗാനം 'യേ സിന്ദഗീ കേ മേലേ' മാത്രമാണ്. ഈ ഗാനം റഫിയുടെ അനശ്വരഗാനങ്ങളില് മാത്രമല്ല, സിനിമാസംഗീതചരിത്രത്തിലെതന്നെ ജനപ്രിയഗാനങ്ങളിലൊന്നുമാണ്. ഈ ഗാനത്തിലെ ഭാവവും ശബ്ദവും ശൈലിയും ഉന്നതനിലവാരം പുലര്ത്തുന്നു. റഫിയുടെ പ്രഭാവാത്മകമായ സ്വരം ഈ ഗാനത്തെ അനശ്വരമാക്കിത്തീര്ത്തു. നൗഷാദ് അന്ന്, പ്രസിദ്ധ നടനായ ശ്യാംകുമാറിനുവേണ്ടിയുള്ള പടത്തിലെ ഗാനത്തിനും മുകേഷിനെ സ്വീകരിച്ചെങ്കിലും അദ്ദേഹം ഇടയ്ക്കിടെ റഫിക്ക് അവസരം നല്കാന് മറന്നില്ല.

ഇതിനിടെ റഫി സംഗീതജ്ഞന്മാരുടെ ആദ്യ ജോഡിയായ ഹുസ്ന്ലാല്- ഭഗത്റാമുമായി സൗഹൃദത്തിലായി. ഈ ജോഡികള് പ്രാരംഭകാലസിനിമകളായ പ്യാര് കീ ജീത്, ബഡീ ബഹന്, മീനാ ബാസാര് എന്നിവയില് റഫിയുടെ ശബ്ദം പൂര്ണമായും ഉപയോഗപ്പെടുത്തി. റഫിയുടെ ശബ്ദം ശ്യാംകുമാറിന് ഫിറ്റായിരുന്നു. അതിനുശേഷം നൗഷാദിനും ദില്ലഗിയില് നായകവേഷം ചെയ്യുന്ന ശ്യാംകുമാറിനുവേണ്ടി റഫിയുടെ ശബ്ദംതന്നെ ഉപയോഗിക്കേണ്ടിവന്നു. അദ്ദേഹം റഫിയുടെ ശബ്ദത്തില് ഈ സിനിമയിലെ 'തേരേ കൂ ചേ മേ അര്മാനോം കീ ദുനിയാ ലേകേ ആയാഹും', 'ഇസ് ദുനിയാ മേ ഏ ദില്വാലോ ദില്കാ ലഗാനാ ഖേല് നഹീ' എന്നീ രണ്ടു ഗാനങ്ങള് പാടി. ഈ രണ്ടു പാട്ടുകളും, വിശേഷിച്ച് 'തേരേ കൂ ചേ മേ അര്മാനോം കീ ദുനിയാ' രാജ്യം മുഴുക്കെ ജനപ്രിയഗാനമായി. ഈ പാട്ടുകളോടെ റഫി പിന്നണിഗാനത്തില് തന്റെ സ്ഥാനം ഉറപ്പിക്കുക മാത്രമല്ല, നൗഷാദിന്റെ സംഗീതത്തിനും ഒരു പുതിയ മാനം നല്കുകകൂടി ചെയ്തു.

റഫി പാടിയ പ്രാരംഭകാലഗാനങ്ങളുടെ ജനപ്രീതിയുടെ സ്വാധീനത്തില് നൗഷാദ് ചാന്ദ്നി രാത്തില് റഫിയുടെ ശബ്ദം വീണ്ടും ഉപയോഗിച്ചു. ഈ ഫിലിമില് അന്ന് വളര്ന്നുവരുന്ന ഗായിക ലതാ മങ്കേഷ്കര് അന്നത്തെ പ്രസിദ്ധ ഗായകന് ജി.എം. ദുറാനിക്കൊപ്പവും ശ്യാംകുമാര്, അമീര്ബായി കര്ണാടകി എന്നിവര്ക്കൊപ്പവും യുഗ്മഗാനം പാടി. എന്നാല് റഫിയും ഷംഷാദും ചേര്ന്നു പാടിയ 'കൈസേ ബഡേ ദില് കാ സിതാര്' എന്ന യുഗ്മഗാനവും 'ദില് ഹോ ഉനേം മുബാറക് ജോ ദില് കോ ഢൂണ്ട് തേ ഹെ' എന്ന ഒറ്റയാന്ഗാനവും ഏറെ ജനപ്രിയമായി മാറി.

ഇതിനുശേഷം നിര്മിച്ച ബൈജുബാവരാ സിനിമാസംഗീതചരിത്രത്തിലെ സുപ്രധാന സിനിമയായി ഗണിക്കപ്പെടുന്നു. ഈ ഫിലിം റഫിയെ വിജയത്തിന്റെ ഔന്നത്യത്തിലെത്തിച്ചു. നൗഷാദ് ഈ സിനിമയിലെ രണ്ടു ഗാനങ്ങളില് ഒന്ന് പ്രശസ്ത ശാസ്ത്രീയസംഗീതകാരന് ഉസ്താദ് അമീര്ഖാന് സാഹിബിനെക്കൊണ്ടും ശേഷിച്ച ഒരു ഗാനം ഡി.വി.പലൂസ്കറിനെക്കൊണ്ടും പാടിച്ചു. മറ്റു ഗാനങ്ങള് റഫി പാടിയതോ റഫിയും ലതയും ചേര്ന്നുള്ള യുഗ്മഗാനമോ ആണ്. സിനിമാസംവിധായകന് വിജയ് ഭട്ടിന് റഫിയുടെ യോഗ്യതയിലും ജനപ്രിയതയിലും അത്ര വിശ്വാസമില്ലായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് സിനിമ റിലീസായപ്പോള് അദ്ദേഹം പോസ്റ്ററുകളില് അമീര്ഖാന് സാഹിബിന്റെയും പലൂസ്കറിന്റെയും പേര് പ്രചാരണത്തിനു നല്കി. എന്നാല് കാണികള് റഫി പാടിയ 'തൂ ഗംഗാകീ മൗജ്' 'ഓ ദുനിയാ കേ രഖ്വാലേ' എന്നീ ഗാനങ്ങള് മൂളിക്കൊണ്ടിരുന്നു.

ജീവിതത്തിലൊരിക്കലും മദ്യം കൈകൊണ്ടു തൊടാത്ത എല്ലാതരം ലഹരികളില്നിന്നും അകന്നുനില്ക്കുന്ന മുഹമ്മദ് റഫി, ലഹരിയില് മുങ്ങിയ സ്വരത്തില് ഒന്നിനു പിറകേ ഒന്നായി സിനിമയിലെ മദ്യലഹരിരംഗങ്ങളിലെ പാട്ടുകള് തന്മയത്വത്തോടെ പാടി എന്നു ചിന്തിക്കുമ്പോള് അദ്ഭുതമാണ് തോന്നുന്നത്. ഏറ്റവും കൂടുതല് റൊമാന്റിക് ഗാനം പാടുന്ന ഈ ഗായകന്, സ്വന്തം ജീവിതത്തില് പരമ്പരാഗതമായ അര്ഥത്തില് ആരോടും റൊമാന്സില് ഏര്പ്പെട്ടില്ല. തന്റെ ജീവിതത്തില് വളരെ കൂടുതലൊന്നും നേടാന് ആഗ്രഹിക്കാത്ത റഫിയുടെ ശീലങ്ങളുടെയും ഇഷ്ടങ്ങളുടെയും പട്ടിക അത്ര വിസ്തൃതമല്ല. എന്നാല് അദ്ദേഹത്തിന് എന്തെല്ലാം ശീലങ്ങളും ഇഷ്ടങ്ങളുമുണ്ടോ, അവയെല്ലാം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പാട്ടുകള്പോലെ വിചിത്രമാണ്.

റഫിക്ക് ഭാരതീയസംഗീതത്തോടു വലിയ അടുപ്പമായിരുന്നു. അദ്ദേഹം തന്റെ സ്റ്റേജ് പരിപാടികള്ക്കിടെ ശാസ്ത്രീയസംഗീതത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള ഗാനങ്ങള് പാടാന് ഇഷ്ടപ്പെട്ടു. വിദേശങ്ങളില് ഭാരതീയസംഗീതത്തെ ജനപ്രിയമാക്കാന് അദ്ദേഹം എപ്പോഴും ശ്രമിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു. ഉദാഹരണമായി 'മധുബന് മെ രാധികാ നാചേരേ' എന്നദ്ദേഹം പാടുകയാണെങ്കില് ഗാനത്തിനുമുന്പായി ഇത് ഹമീര് രാഗത്തിലധിഷ്ഠിതമാണെന്ന് അദ്ദേഹം പറയുമായിരുന്നു. അതേപോലെ 'ഓ ദുനിയാ കേ രഖ്വാലേ' എന്നു പാടുംമുന്പ് ഈ ഗാനം ദര്ബാരിരാഗത്തിലാണെന്നു പറയും. ജനങ്ങള് ഗാനം മനസ്സിലാക്കിയാലും ഇല്ലെങ്കിലും അദ്ദേഹം ഭാരതീയസംഗീതത്തെ നിര്ബന്ധമായും പ്രശംസിച്ചിരുന്നു.

അദ്ദേഹം പാട്ടിന്റെ റെക്കോഡിങ് കഴിഞ്ഞുവന്നാല് കുടുംബത്തോടൊപ്പം സമയം പോക്കാന് താത്പര്യപ്പെട്ടിരുന്നു. കുട്ടികളോടൊപ്പമാവുമ്പോള് അദ്ദേഹം തികച്ചും ഒരു കുട്ടിയായിരിക്കും. ഒരു ചെറിയ സംഭവം ഓര്മവരുന്നു. പാല്ക്കാരന് കുപ്പികളിലാണ് വീട്ടിലേക്കു പാല് കൊണ്ടുവരിക. അദ്ദേഹത്തിനു പച്ചപ്പാലു കുടിക്കുന്ന ഒരു ശീലമുണ്ടായിരുന്നു. അദ്ദേഹം പാല്ക്കാരനെ വഴിയില് തടഞ്ഞുനിര്ത്തി പാല് വാങ്ങി കുടിക്കുമായിരുന്നു. അമ്മ കുപ്പിയിലെ പാല് കുറയാന് കാരണമാരായുമ്പോള് പാല്ക്കാരന് പറയും, സാഹിബ് വഴിയില്നിന്നുതന്നെ പാല് വാങ്ങി കുടിച്ചെന്ന്,' ശാഹിദ് ഓര്ക്കുന്നു.

പട്ടംപറപ്പിക്കല് റഫിയുടെ ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട വിനോദമായിരുന്നു. റെക്കോഡിങ്ങിനിടയില് അര മണിക്കൂറോ മറ്റോ ഒഴിവു കിട്ടിയാല് ഉടന് മച്ചില് വന്ന് പട്ടം പറപ്പിക്കാന് തുടങ്ങും. പട്ടത്തിന്റെ കയര് പൊട്ടിയാല് അദ്ദേഹം കുട്ടിയെപ്പോലെ നിരാശനാവുമായിരുന്നു.റഫിസാഹിബിന് സിനിമ കാണുന്ന ശീലം ഇല്ലായിരുന്നു. എന്നാല് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും ഇഷ്ടപ്പെട്ട ഫിലിം ഷോലെ ആയിരുന്നു. അതദ്ദേഹം മൂന്നു തവണ കണ്ടു. ബില്കിസ് ബേഗം പറയുന്നു: 'ഞാനും സാഹിബും ഏഴു കുട്ടികളോടൊപ്പം തിയേറ്ററില് ഫിലിം കാണാന് പോകും. ആരാധകരെ ഭയന്ന് അദ്ദേഹം ഫിലിം തുടങ്ങിക്കഴിഞ്ഞശേഷം തിയേറ്ററില് കടക്കുകയും ഫിലിം അവസാനിക്കും മുന്പുതന്നെ പുറത്തു കടക്കുകയും ചെയ്യും. അങ്ങനെ ചെയ്യുമ്പോള് കുട്ടികള്ക്കു ഭ്രാന്തുപിടിക്കും. വീട്ടിലെത്തിയാല് ഏഴു കുട്ടികളുടെയും വ്യത്യസ്ത ആവശ്യപ്രകാരം ഓരോരുത്തര്ക്കും ഇഷ്ടപ്പെട്ട ഏഴു ഗാനങ്ങള് പാടും. അത് ചിലപ്പോള് കിഷോര്കുമാറിന്റെതാവാം, മുകേഷിന്റെതാവാം. എന്തുകൊണ്ടെന്നറിയില്ല, ഷോലെ അദ്ദേഹം മൂന്നു തവണ കണ്ടു. അദ്ദേഹത്തിന് ആ പടം വളരെ ഇഷ്ടമായിരുന്നു.'

ബിഗ്ബിയുടെ ഫാന്

ശാഹിദ് പറയുന്നു: 'അച്ഛന് സിനിമകള് അത്രയേറെ ഇഷ്ടമായിരുന്നില്ല, എന്നാല് ദീവാര് കണ്ടശേഷം അദ്ദേഹം അമിതാഭ് ബച്ചന്റെ ആരാധകനായി മാറി. ഞാന് ഓര്ക്കുന്നു-അമിതാഭ് ബച്ചനൊപ്പം ആദ്യമായി 'ചല് ചല് മേരേ ഭായി തേരെ ഹാഫ് ജോഡ്താ ഹും' പാടാന് അവസരം കിട്ടിയപ്പോള് അദ്ദേഹം തികച്ചും വികാരാധീനനായി. വീട്ടില് വന്ന് ഒരു കുട്ടിയെപ്പോലെ ഉത്സാഹത്തോടെ സംഭവങ്ങളെല്ലാം വിവരിച്ചു.'

മുഹമ്മദ് റഫിയുടെ ഇഷ്ടപ്പെട്ട നായകന്മാര് ഷമ്മി കപൂറും ധര്മേന്ദ്രയുമായിരുന്നു. ഷമ്മി കപൂറിനോടൊപ്പം അദ്ദേഹം മിക്കവാറും എല്ലാ ദിവസവും ബാഡ്മിന്റണ് കളിക്കുമായിരുന്നു. ഷമ്മി കപൂറിനുവേണ്ടി ഏതെങ്കിലും പാട്ടു പാടാനുണ്ടെങ്കില് അദ്ദേഹം ഏറെ സന്തോഷവാനായിരിക്കും.റഫിയുടെ ഇഷ്ടഗാനം ദുലാരിയിലെ 'സുഹാനീ രാത് ഡല് ചുകീ' എന്നായിരുന്നു. എന്നാല് ബില്കിസ് ബേഗം ഇഷ്ടപ്പെട്ടത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ സിനിമേതരഗാനങ്ങളായിരുന്നു, വിശേഷിച്ച്'മേരേ ലിയേ തോ ബസ് യഹീ പല്ഹെ ഹസീന് ബഹാര് കേ, തും സാമ്നേ ബൈഠീ രഹോ മേ ഗീത് ഗാവൂം പ്യാര് കേ', 'മേരേ ഗീതോം കാ ശൃംഗാര് തും', 'തും ആവോ രുംജും കര്ത്തീ പായല് കി ജന്കാര് ലിയേ' എന്നീ ഗാനങ്ങള്.

റഫിസാഹിബിനെ നടനാക്കാന് ചില ശ്രമങ്ങള് നടത്തപ്പെട്ടു. ഒന്നുരണ്ടു തവണ അദ്ദേഹം കാമറയെ അഭിമുഖീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. 1945 ലെ സംഭവമാണ്. അദ്ദേഹം ലൈലാ മജ്നു എന്ന സിനിമയ്ക്കുവേണ്ടി 'തേരാ ജല്വാ ജിസ്നേ ദേഖാ' ഗാനത്തില് സ്വര്ണലത, നജീര് എന്നിവര്ക്കൊപ്പം കോറസ് പാടുന്ന റോളില് കാണപ്പെട്ടു. പിന്നീട്, രണ്ടു വര്ഷത്തിനുശേഷം ജുഗുനുവിലും അദ്ദേഹം കാണപ്പെട്ടു. എന്നാലദ്ദേഹം തന്റെ ഹൃദയം പറഞ്ഞതുമാത്രമേ ചെയ്തുള്ളൂ. അദ്ദേഹത്തിന്റെ മനസ്സ് ഒരിക്കലും അഭിനയം ഇഷ്ടപ്പെട്ടില്ല.

റഫി ഒരു അഭിമുഖത്തില് പറയുകയുണ്ടായി: 'തലത് മഹമൂദിനെ നോക്കൂ. അദ്ദേഹം അഭിനയിക്കാന് തുടങ്ങി. അദ്ദേഹത്തിന് അഭിനയത്തിനും പോകാന് പറ്റിയില്ല, പാടാനും ഏറെ പോയില്ല. പരേതനായ മുകേഷ് നിര്മാതാവാന് ശ്രമിച്ചു. എന്നാല് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഫിലിം ഫ്ലോപ്പായപ്പോള് വലിയ നഷ്ടം സഹിക്കേണ്ടിവന്നു.'

       സിനിമയില് ഗാനത്തിലും സംവിധാനത്തിലുമെല്ലാം നീണ്ടകാലത്തെ അനുഭവജ്ഞാനമുണ്ടായിട്ടും ഒരിക്കലും ഒരു സിനിമയിലും അദ്ദേഹം സംഗീതസംവിധാനം ചെയ്തില്ല. ഇതേക്കുറിച്ച് അദ്ദേഹം ഒരഭിമുഖത്തില് പറയുന്നു: 'കുറച്ചു നാളുകള്ക്കു മുന്പ് നിര്മാതാവും സംവിധായകനുമായ എസ്. മുഖര്ജി അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഒരു സിനിമയ്ക്കുവേണ്ടി എന്നോടു സംഗീതം നല്കാന് അപേക്ഷിച്ചു. പക്ഷേ, ഞാന് നിരസിച്ചു. കാരണം മനുഷ്യന് ഒരു തൊഴിലില് മാത്രം നിപുണനാവണമെന്ന് ഉറച്ചുവിശ്വസിക്കുന്ന ആളാണ് ഞാന്. ഇന്ന് ഞാന് സിനിമകള്ക്കു സംഗീതം നല്കാന് തയ്യാറായാല് മറ്റു സംഗീതസംവിധായകര് കരുതും, ഞാന് അവരുടെ ഈണം സ്വന്തം സിനിമയ്ക്കുവേണ്ടി മോഷ്ടിച്ചേക്കാമെന്ന്. അതുകൊണ്ട് അവര് അവരുടെ സിനിമകളില് പാടാന് അവസരം തരുന്നതുപോലും നിര്ത്തിക്കളയും.'

ശാഹിദ് തുടരുന്നു, 'അച്ഛന് ഒരിക്കലും സംഗീതസംവിധായകനാവാന് ആഗ്രഹിച്ചില്ലെങ്കിലും സിനിമേതര ആല്ബങ്ങള്ക്കു മറ്റാരുടെയെങ്കിലും പേരില് അദ്ദേഹം സംഗീതം നല്കിയിരുന്നു. ആല്ബം ഏറെ ഹിറ്റായെങ്കിലും അതിന്റെ സംഗീതം അച്ഛന്റെതാണെന്ന് ആര്ക്കും മനസ്സിലായില്ല.'

മുഹമ്മദ് റഫി സിനിമാ പിന്നണിഗാനത്തിന്റെ ഉയരങ്ങള് കീഴടക്കി എന്നാല് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗാനമാണോ മനുഷ്യത്വമാണോ മുന്നിട്ടു നില്ക്കുന്നത് എന്നു ചോദിച്ചാല് അദ്ദേഹത്തെ അറിയുന്നവര് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വ്യക്തിത്വമാണ് ഗാനത്തെക്കാള് മുന്നിട്ടു നില്ക്കുന്നതെന്ന് പറയാന് ഒരു മടിയും കാണിക്കില്ല. സംഗീതത്തിനു മുന്നില് പണത്തിനോ പ്രസിദ്ധിക്കോ മഹത്ത്വം നല്കാത്ത, സിനിമാലോകത്തെ അപൂര്വം വ്യക്തിത്വങ്ങളില് ഒരാളായിരുന്നു റഫി. ഗായകനെന്ന നിലയിലുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിജയത്തിലും ജനപ്രീതിയിലും ഉന്നതങ്ങള് കീഴടക്കിയിരിക്കുമ്പോഴും ജീവിതകാലം മുഴുക്കെ അദ്ദേഹം ഉദാരനും വിനയാന്വിതനുമായിരുന്നു. അദ്ദേഹം മദ്യം തൊടുകപോലുമില്ലായിരുന്നു. ജീവിതത്തിലൊരിക്കലും കള്ളം പറയുകയോ ആരെയെങ്കിലും ശകാരിക്കുകയോ ആരോടെങ്കിലും വഴക്കിടുകയോ ആരുടെയെങ്കിലും പണം വസൂലാക്കുകയോ ചെയ്തില്ലെന്നു മാത്രമല്ല, ആവശ്യക്കാരനു യഥാസമയം പണം നല്കി സഹായിക്കുകയും ചെയ്തു.

റഫിസാഹിബ് പാവപ്പെട്ടവര്ക്കും അത്യാവശ്യക്കാര്ക്കും സഹായമെത്തിക്കാന് എപ്പോഴും മുന്പന്തിയിലുണ്ടായിരുന്നു. പണം തിരിച്ചുകിട്ടുമെന്ന ചിന്തയില്ലാതെതന്നെ അത്യാവശ്യക്കാര്ക്ക് അദ്ദേഹം പണം നല്കുമായിരുന്നു. ദരിദ്രര്ക്കു തന്നാല് കഴിയുന്ന സഹായമെത്തിക്കുകയും നിയമാനുസാരം ദാനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. തന്റെ പിതാവ് റംസാന്മാസത്തില് 'റഫി മാന്ഷ'നു പുറത്ത് തിങ്ങിക്കൂടിയ ഫക്കീര്മാര്, ഭിക്ഷക്കാര്, നിര്ധനര് എന്നിവര്ക്കു തന്റെ കൈകൊണ്ട് ആഹാരം വിളമ്പിയിരുന്നതായി മകന് ശാഹിദ് റഫി പറയുന്നു.

ആകാശവാണിയില് പ്രക്ഷേപണം ചെയ്യപ്പെടുന്ന 'ജയ്മാല' എന്ന പരിപാടിക്കിടെ റഫിയുടെ പരോപകാരസ്വഭാവം പ്രകടമാക്കുന്ന ഒരു കഥ നൗഷാദ്സാഹിബ് പരാമര്ശിക്കുകയുണ്ടായി. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: 'റഫിസാഹിബുമായുള്ള എന്റെ ബന്ധം വ്യാവസായികത വിട്ട് സ്നേഹബന്ധത്തിലേക്കു മാറിയ കാലത്തെ കാര്യമാണ്. ഒരിക്കല് ഒരു പരിപാടിക്കായി അദ്ദേഹത്തിനു വിദേശത്തു പോകേണ്ടിവന്നു. ഉപദേശത്തിനായി അദ്ദേഹം എന്റെ അടുത്തു വന്നു. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, ഞാന് വിദേശത്തുനിന്നും പാവങ്ങള്ക്ക് ഉപകാരപ്രദമായ വല്ലതും കൊണ്ടുവരാന് ആഗ്രഹിക്കുന്നു. വിദേശത്തുനിന്നും ഒരു ഡയാലിസിസ് മെഷീന് കൊണ്ടുവരാനും അത് ഏതെങ്കിലും ആശുപത്രിക്കു ദാനം ചെയ്യാനും ഞാന് നിര്ദേശിച്ചു. ചികിത്സാച്ചെലവിനു വകയില്ലാത്ത പാവപ്പെട്ട വൃക്കരോഗികള്ക്ക് ഉപകാരമാവട്ടെ. ആ ഉപദേശം അദ്ദേഹത്തിന് ഇഷ്ടപ്പെട്ടു. എന്തോ ചില കാരണങ്ങളാല് വിദേശത്തു പോകാനുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ പദ്ധതി നടന്നില്ലെങ്കിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ പരോപകാരസ്വഭാവം എന്റെ മനസ്സില് അനശ്വരമായ വ്യക്തിമുദ്ര പതിപ്പിച്ചു.'

പാട്ടിനു മുന്പില് റഫി ഒരിക്കലും പണത്തിനു മഹത്ത്വം കല്പിച്ചില്ല. അദ്ദേഹം നിസാര് വാജ്മിക്കുവേണ്ടി കേവലം ഒരു രൂപ നാമമാത്രമായ ഫീസ് വാങ്ങി പാട്ടു പാടുകയുണ്ടായി.

'പാട്ടിന് എത്ര രൂപ കൊടുക്കുമെന്ന് അദ്ദേഹം ഒരിക്കലും ചോദിക്കാറില്ല. അധ്വാനത്തിനു കൂലി വാങ്ങാതെയും അദ്ദേഹം നിര്മാതാക്കളെ സാമ്പത്തികമായി സഹായിച്ചിരുന്നു.' സംഗീതസംവിധായകനായ ലക്ഷ്മികാന്തിന്റെ വാക്കുകളാണിവ.ശാഹിദ് പറയുന്നു, 'എന്റെ പിതാവ് എല്ലാ സംഗീതസംവിധായകരെയും, അവര് പഴയവരായാലും പുതിയവരായാലും ആദരിച്ചിരുന്നു. ഏതെങ്കിലും സംഗീതസംവിധായകന് പണം കൊടുത്തില്ലെങ്കിലും യാതൊരു ഭാവഭേദവും കാണിക്കാതെ അദ്ദേഹം നന്ദിപൂര്വം പാട്ടു പാടിക്കൊടുത്തിരുന്നു. ഏതെങ്കിലും നിര്മാതാവ് സാമ്പത്തികമായി വിഷമിക്കുന്ന ആളാണെന്നറിഞ്ഞാല് അദ്ദേഹം അയാളില്നിന്നും പണം വാങ്ങിയിരുന്നില്ല. ദൈവഭയമുള്ള വ്യക്തിയായിരുന്നു അദ്ദേഹം. താന് വെറുമൊരു ഉപകരണമാണെന്നും ദൈവം തന്നെക്കൊണ്ട് പാടിക്കുകയാണെന്നും അദ്ദേഹം കരുതി. അച്ഛന് വളരെ തിരക്കിലാവുമ്പോള് മറ്റു ഗായകരെക്കൊണ്ടു പാട്ടു പാടിക്കാന് അദ്ദേഹം നിര്മാതാക്കളോട് അപേക്ഷിക്കുമായിരുന്നു.'

രാജ്യസ്നേഹത്തിന്റെ ആവേശം

1962-ല് ചൈന ഇന്ത്യയെ ആക്രമിച്ചപ്പോള് പണ്ഡിറ്റ് ജവാഹര്ലാല് നെഹ്രുവിന്റെ സാന്നിധ്യത്തില്, നമ്മുടെ ജവാന്മാരുടെ മനോവീര്യം വര്ധിപ്പിക്കാനായി ഒരു ഗാനം രചിക്കണമെന്ന നിര്ദേശമുണ്ടായി. അതേത്തുടര്ന്ന് ശക്കീല് ബദായൂനി ഒരു ഗാനമെഴുതി. 'അപ്നീ ആസാദീ കോ ഹം ഹര്ഗിസ് മിട്ടാ സക്തേ നഹിം, സര് കട്ടാ സക്തേ ഹേ ലേകിന് സര്ജുകാ സക്തേ നഹിം' നൗഷാദ് ഇതിന് ഈണം പകര്ന്നു. റഫിയാകട്ടെ, ഈ ഗാനം കേള്ക്കുന്നവരുടെ മനസ്സ് രാജ്യസ്നേഹത്താല് ആവേശഭരിതമാവുംവിധം ഈ ഗാനത്തില് തന്റെ കരള് പറിച്ചുനട്ടു. പിന്നീട് ഈ ഗാനം ലീഡര് എന്ന സിനിമയില് ചേര്ക്കപ്പെട്ടു.

പിന്നണിഗായകനെന്ന അനുപമമായ കരിയറും ജനപ്രീതിയുമെല്ലാമുണ്ടായിട്ടും റഫി ഒരിക്കലും അഹംഭാവം തന്നെ സ്പര്ശിക്കാന് അനുവദിച്ചില്ല. ശാഹിദ് പറയുന്നു: 'പിതാവ് ധനികരോടും ദരിദ്രരോടും പക്ഷപാതപരമായി പെരുമാറരുതെന്ന് ഞങ്ങളെ പഠിപ്പിച്ചു. ഞങ്ങളെ വിയനശീലരാവാനാണ് പഠിപ്പിച്ചത്. അദ്ദേഹം ഞങ്ങളോടു പറഞ്ഞിരുന്നത് ഞാനിപ്പോഴും ഓര്ക്കുന്നു. ഭൂമിയില് നടക്കുമ്പോള് താഴേ നോക്കണം. മേലേക്കു നോക്കിനടന്നാല് മൂക്കുകുത്തിവീഴുമെന്ന്.'

'റഫിസാഹിബ് ദില്ലഗിയില് പാടിയ 'തേരേ കൂച്ചേമേ അര്മാനോം കീ ദുനിയ ലേകേ ആയാ ഹും, തുജീ പര് ജാന് ദേനേ കീ തമന്നാ ലേകേ ആയാ ഹും' എന്ന ഗാനംകൊണ്ടു മാത്രം അദ്ദേഹം വിജയത്തിന്റെ പടവുകള് കയറി. പിന്നീടദ്ദേഹം ഒരിക്കലും തിരിഞ്ഞുനോക്കിയില്ല. അദ്ദേഹം മാന്യത നേടി, അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജനപ്രീതി ആകാശത്തോളമുയര്ന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഗീതമാകുന്ന മാന്ത്രികവിദ്യ ലോകമാകെ വ്യാപിച്ചു. ജനപ്രീതിയിലും അഭിമാനത്തിലും സമ്പത്തിലും അഭ്യുദയമുണ്ടായി. എന്നിട്ടും അദ്ദേഹം വിനയാന്വിതനായി നിലകൊണ്ടു. ഫലവൃക്ഷംപോലെ കായ്ഫലം കൂടുന്നതനുസരിച്ച്, ലോകത്തിനു മുന്പില് കുനിഞ്ഞുവന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഹൃദയം സദാ കരുണാമയവും സ്നേഹനിര്ഭരവുമായിരുന്നു. പരോപകാരവും ദാനശീലവും അദ്ദേഹത്തില് തിങ്ങിനിറഞ്ഞിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രേരണയുടെ മുഖ്യസ്രോതസ്സുകളായിരുന്നു, ഈശ്വരനും സത്യവും.

'റഫി കേവലം പ്രവൃത്തിയെ ആരാധിക്കുന്നവനായിരുന്നു. പാട്ടിനോട് അദ്ദേഹം പൂര്ണമായും സമര്പ്പണമനോഭാവം വെച്ചുപുലര്ത്തി.' നൗഷാദ്സാഹിബ് പറയുമായിരുന്നു.

അദ്ദേഹം പാടുമ്പോള് നടന് സൂപ്പര് സ്റ്റാറാണോ അതോ പുതിയ കലാകാരനാണോ എന്നൊന്നും ചിന്തിച്ചില്ല. അദ്ദേഹം ദുലാരിയില് പ്രസിദ്ധി കുറഞ്ഞ കലാകാരനുവേണ്ടി 'സുഹാനീ രാത് ഡല് ചുകീ' പാടി. ഈ സിനിമ വലിയ ഹിറ്റായി. മ്യൂസിക്കല് സിനിമയായ ദോസ്തി അത്തരത്തില്പ്പെട്ട വേറൊരു ഉദാഹരണമാണ്. ഇതില് റഫി പ്രസിദ്ധനല്ലാത്ത ഒരു കലാകാരനുവേണ്ടി 'മേരി ദോസ്തി മേരാ പ്യാര്', 'ചാഹുംഗാ മെ തുഝെ' എന്നീ പാട്ടുകള് പാടി ചരിത്രം സൃഷ്ടിച്ചു.

റഫിസാഹിബ് പൂര്ണമായും ധാര്മികവ്യക്തിത്വത്തിനുടമയായിരുന്നു. അദ്ദേഹം എപ്പോഴും പറയും: 'നിങ്ങള് ഇവിടെ എന്തു ചെയ്യുന്നോ, അതുപോലെ ഫലം കിട്ടും. ഈ ലോകം ഒരു ക്ഷേത്രമാണ്' . 'അച്ഛന് ദൈവത്തെ ഭയക്കുന്ന മനുഷ്യനായിരുന്നു. ഏതെങ്കിലും ഗാനത്തിന്റെ റെക്കോഡിങ്ങിനുശേഷം ആളുകള് ഹ! റഫിസാഹിബ്, നിങ്ങള് എന്തൊരു പാട്ടാണ് പാടിയത്! എന്ന് പറഞ്ഞാല് അപ്പോള് അദ്ദേഹത്തിന്റെ കൈകള് മുകളിലേക്ക് ഉയരും- എല്ലാം മുകളിലിരിക്കുന്നവന്റെ കൈകളിലാണ്!' ശാഹിദ് പറയുന്നു.

അദ്ദേഹം ഏറെ ധാര്മികനായിരുന്നു. ഒരിക്കല് ഹജ്ജ്യാത്രയ്ക്കിടെ ആരോ അദ്ദേഹത്തോടു പാട്ടു പാടുന്നത് നിര്ത്താന് പറഞ്ഞു. അതോടെ അദ്ദേഹം യഥാര്ഥമായും തന്റെ കരിയര് ഉപേക്ഷിച്ചു. മക്കള് ഏറെ നിര്ബന്ധിച്ചശേഷമാണ് കരിയറില് തിരിച്ചുവന്നത്.

റഫിയുടെ കുടുംബക്കാര് ആ ഭയാനകസംഭവത്തെ ഇങ്ങനെ ഓര്ക്കുന്നു: 'ഹജ്ജ് യാത്രയ്ക്കിടെ ആരോ റഫിസാഹിബിനോടു പാട്ടു പാടുന്നത് പാപമാണെന്നു പറഞ്ഞു. അദ്ദേഹം പാട്ടു നിര്ത്തി ലണ്ടനിലേക്കു പോയി. നിര്മാതാക്കള്ക്ക് അദ്ദേഹത്തെ കാക്കാന് നേരമില്ലായിരുന്നു. ആ സമയത്താണ് രാജേഷ് ഖന്നയും കിഷോര്കുമാറും ഒരു ടീം ഉണ്ടാക്കുന്നത്. അങ്ങനെ റഫിസാഹിബിന്റെ പ്രാമുഖ്യം അവസാനിപ്പിച്ച് കിഷോര്കുമാറിനു സ്ഥാനമുറപ്പിക്കാന് അവസരം ലഭിച്ചു.'

സര്വമത സമഭാവനയുടെ ഉത്തമദൃഷ്ടാന്തമായിരുന്നു റഫി. അദ്ദേഹം ശരിയായ അര്ഥത്തില് മുസല്മാനായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന് എല്ലാ മതങ്ങളോടും അപാരമായ സ്നേഹവും വിശ്വാസവുമായിരുന്നു. എല്ലാ മതങ്ങളെയും അദ്ദേഹം ഹൃദയംഗമമായി ആദരിച്ചിരുന്നു. ഒരുപക്ഷേ ഇതുകാരണമാകാം, അദ്ദേഹം ഭജനയോ ഭക്തിഗാനമോ പാടുമ്പോള്, അത് ഏതു മതത്തിന്റെതായാലും അതില് പൂര്ണമായും നിമഗ്നനായിരുന്നത്. ഹിന്ദി സിനിമയില് ഏറ്റവുമധികം ഭജനയും ഭക്തിഗാനങ്ങളും പാടിയിരുന്നത് റഫിയാണ്. അദ്ദേഹം പാടിയ ഈദ്ഗാനം ഒരു ഹിന്ദുവിനും ഒരു ഹൈന്ദവ ഭജന മുസല്മാനും പൂര്ണതന്മയത്വത്തോടെ ആസ്വദിക്കാന് സാധിക്കുന്നു.

ബൈജുബാവരായിലെ 'മന് തര്പത് ഹരിദര്ശന് കോ ആജ്' എന്ന പ്രസിദ്ധമായ ഭക്തിഗാനം കേട്ട് നേപ്പാളിലെ ഒരു പുരാതന ഹിന്ദു വികാരവിജൃംഭിതനായി ഈ ഗാനം പാടിയ ആളെ കാണാന് മുംബൈയില് വന്ന ഒരു സംഭവമുണ്ടായി. മുംബൈയിലെത്തുമ്പോഴാണ്, ഈ ഗാനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട മൂന്നുപേരും- ഗാനരചയിതാവും സംഗീതസംവിധായകനും ഗായകനും- മുസല്മാന്മാര് ആണെന്ന് അദ്ദേഹത്തിനു ബോധ്യമായത്. ഈ മൂന്നു പേരുടെയും പാദം തൊട്ട് അദ്ദേഹം സ്വദേശത്തേക്കു മടങ്ങി. ഈ ഗാനം എഴുതിയത് ശക്കീല് ബദായൂനിയും സംഗീതം നല്കിയത് നൗഷാദും പാടിയത് മുഹമ്മദ് റഫിയുമാണെന്ന് പറയേണ്ടതില്ലല്ലോ.

1979-ല് ആഫ്രിക്കയിലെ കേപ്ടൗണില് അബു പാര്ക്കറുമായുള്ള ഒരഭിമുഖത്തില് റഫി പറഞ്ഞത് തനിക്ക് എല്ലാ മതങ്ങളോടും അഗാധമായ സ്നേഹമുണ്ടെന്നാണ്. നമ്മളെല്ലാം ഒരേ പുഷ്പത്തിന്റെ വ്യത്യസ്ത ദലങ്ങളാണ്.

റഫി എത്ര സഹൃദയനായിരുന്നു എന്ന് വ്യക്തമാകുന്ന ഒരു സംഭവം ശാഹിദ് റഫി വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. ശാഹിദ് പറയുന്നു: 'ഞങ്ങളുടെ സഹോദരി വിട പറഞ്ഞു. പക്ഷേ, ഞങ്ങളുടെ പിതാവ് അപ്പോള് ഒട്ടും കരഞ്ഞില്ല. അതിനുശേഷം രണ്ടു ദിവസം കഴിഞ്ഞ് നീല്കമലിനുവേണ്ടി 'ബാബുല് കീ ദുആയേ ലേത്തീജാ' റെക്കോഡിങ് കഴിഞ്ഞു. റെക്കോഡിങ് നടക്കുമ്പോള് അച്ഛന് കരഞ്ഞുപോയി. ആ ഗാനത്തിന്റെ സംവിധായകന് രവിയാണ് റഫിസാഹിബ് വാസ്തവമായും കരഞ്ഞുപോയി എന്ന് പിന്നീട് പറഞ്ഞത്.'

മറ്റൊരു സംഭവം ബൈജുബാവരായിലെ 'ഓ ദുനിയാ കേ രഖ്വാലേ'യുടെ റെക്കോഡിങ് സമയത്തുണ്ടായതാണ്. ഈ അനശ്വരഗാനം പാടുന്ന സമയത്ത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വായില്നിന്നും രക്തം വന്നിരുന്നു. ഗാനത്തിന്റെ റെക്കോഡിങ് കഴിഞ്ഞപ്പോള് അദ്ദേഹത്തിന്റെ കണ്ണില്നിന്നും കണ്ണീര് ധാരധാരയായി ഒഴുകി. ഇതു കണ്ട സംഗീതസംവിധായകന് റഫിസാഹിബിന്റെ സഹൃദയത്വത്തില് അതീവമായി സ്വാധീനിക്കപ്പെടുകയും സിനിമയുടെ ചിത്രീകരണവേളയില് ഒരു വിഗ്രഹം സ്ഥാപിച്ച് അതിന്റെ കണ്ണില്നിന്നും അശ്രു ഒഴുകുന്നതായി കാണിക്കുകയുമുണ്ടായി.